Được xây dựng từ thời Hậu Lê, Văn Miếu Xích Đằng không chỉ là nơi thờ Khổng Tử và các bậc hiền triết mà còn là trung tâm giáo dục, nơi tổ chức các kỳ thi tuyển chọn nhân tài cho đất nước. Với kiến trúc cổ kính cùng hệ thống bia đá ghi danh các nhà khoa bảng, nơi đây đã trở thành điểm đến không thể bỏ qua đối với du khách yêu thích lịch sử và văn hóa Việt Nam.
Lịch sử hình thành và phát triển
Văn Miếu Xích Đằng được khởi dựng từ thời Hậu Lê, ban đầu với quy mô nhỏ. Đến năm Minh Mạng thứ 20 (1839), công trình được trùng tu và mở rộng trên nền chùa cổ Nguyệt Đường, thuộc thôn Xích Đằng, xã Nhân Dục, tổng An Tảo, huyện Kim Động xưa. Tên gọi "Văn Miếu Xích Đằng" xuất phát từ vị trí xây dựng trên đất làng Xích Đằng. Trải qua gần 400 năm tồn tại, nơi đây đã trở thành trung tâm giáo dục, văn hóa, nơi tổ chức các kỳ thi Hương và sát hạch thí sinh, góp phần quan trọng trong việc phát triển nền giáo dục và khoa bảng của địa phương.
Kiến trúc độc đáo
Khuôn viên Văn Miếu Xích Đằng rộng khoảng 6.000 m², bao gồm nhiều công trình kiến trúc đặc sắc:
- Tam quan: Được xây dựng theo kiểu "chồng diêm hai tầng tám mái", đây là công trình kiến trúc đặc sắc vẫn giữ nguyên vẹn từ khi xây dựng và còn được lấy làm biểu tượng của tỉnh Hưng Yên.
- Lầu chuông và lầu khánh: Nằm hai bên sân chính, nơi đây lưu giữ chuông đồng và khánh đá được đúc vào đầu thế kỷ 19, là những hiện vật quý giá minh chứng cho lịch sử lâu đời của Văn Miếu.
- Khu nội tự: Bao gồm Tiền tế, Trung từ và Hậu cung, được xây dựng theo kiểu chữ "Tam" (三), với kiến trúc liên hoàn "trùng thiềm điệp ốc". Toàn bộ khu nội tự tỏa sáng bởi hệ thống đại tự, câu đối, cửa võng và kèo cột được sơn thếp phủ vàng, tạo nên vẻ uy nghiêm và trang trọng.
Hiện vật quý giá
Một trong những di sản quan trọng nhất của Văn Miếu Xích Đằng là hệ thống bia đá ghi danh các nhà khoa bảng:
- Chín tấm bia đá: Trong đó, tám tấm được dựng năm Đồng Khánh thứ 3 (1888) và một tấm dựng năm Bảo Đại thứ 18 (1943), ghi danh 161 vị đỗ đại khoa của trấn Sơn Nam Thượng, bao gồm 138 vị thuộc Hưng Yên và 23 vị thuộc Thái Bình. Những tấm bia này không chỉ là tư liệu lịch sử quý giá mà còn minh chứng cho truyền thống hiếu học và những thành tựu giáo dục đáng tự hào của vùng đất này.
- Chuông đồng và khánh đá: Được đúc vào các năm 1803 và 1804, đây là những hiện vật độc đáo, thể hiện sự phát triển của nghệ thuật đúc đồng và đá của địa phương trong lịch sử.
Hoạt động văn hóa và lễ hội
Văn Miếu Xích Đằng không chỉ là nơi thờ tự mà còn là trung tâm văn hóa, giáo dục của tỉnh Hưng Yên:
- Lễ hội truyền thống: Diễn ra vào các ngày mùng 4 và 5 tháng Giêng âm lịch hàng năm, với nhiều hoạt động như tế lễ, triển lãm thư pháp, hát ca trù và xin chữ đầu xuân. Đây là dịp để người dân địa phương và du khách thập phương thể hiện lòng thành kính, tôn vinh truyền thống hiếu học và cầu mong một năm mới an lành, thành công.
- Hoạt động giáo dục: Vào các dịp khai giảng năm học mới hoặc ngày Nhà giáo Việt Nam, Văn Miếu tổ chức các buổi lễ vinh danh học sinh, sinh viên và giáo viên có thành tích xuất sắc, góp phần khích lệ tinh thần học tập và giảng dạy trong cộng đồng.
Ý nghĩa và tầm quan trọng
Với bề dày lịch sử và giá trị văn hóa to lớn, Văn Miếu Xích Đằng đã được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng là di tích lịch sử cấp quốc gia vào năm 1992.
Nơi đây không chỉ là biểu tượng của truyền thống hiếu học và tôn sư trọng đạo của người dân Hưng Yên mà còn là điểm đến hấp dẫn cho du khách muốn tìm hiểu về lịch sử, văn hóa và kiến trúc độc đáo của vùng đất Phố Hiến.
Việc bảo tồn và phát huy giá trị của Văn Miếu Xích Đằng đóng vai trò quan trọng trong việc giữ gìn di sản văn hóa dân tộc, đồng thời góp phần giáo dục thế hệ trẻ về truyền thống hiếu học, lòng tự hào và trách nhiệm đối với quê hương, đất nước.